Celiakia jest nieuleczalną chorobą autoimmunologiczną, związaną z nietolerancją glutenu. Dotyka ona zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe i może stanowić utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu. Objawy choroby trzewnej różnią się od jej rodzaju i mogą być nawet utajnione. Dowiedz się jak rozpoznać celiakię, jakie badania wykonać i jak leczyć tę chorobę. Jeśli zadajesz sobie pytanie, celiakia co to jest, jesteś się w dobrym miejscu. Tutaj znajdziesz odpowiedzi na wszelkie pytania związane z celiakią.

1. Co to jest celiakia?
2. Jak często występuje celiakia?
3. Celiakia objawy
4. Celiakia u dzieci
5. Celiakia diagnostyka
6. Celiakia – badania
7. Metody leczenia celiakii
8. Celiakia dieta

Co to jest celiakia?

Co to jest celiakia? Celiakia, zwana również chorobą trzewną to autoimmunologiczna choroba, związana z nietolerancją glutenu. Oznacza to, że układ odpornościowy pacjenta reaguje nieprawidłowo po otrzymaniu glutenu. Prowadzi to do zaniku kosmków jelita cienkiego, których funkcją jest zwiększenie powierzchni wchłaniania składników odżywczych. W rezultacie zaburzony zostaje proces trawienia i wchłaniania pokarmów, co skutkuje objawami klinicznymi. 

Czym jest gluten? Gluten to białko występujące w różnych produktach spożywczych, głównie w pszenicy i jej odmianach, życie, pszenżycie, owsie, orkiszu i jęczmieniu. Można go także znaleźć w przetworach, do których powstania wykorzystuje się pszenicę np. w wędlinach, słodyczach, sosach, ale także w lekach i suplementach diety.

Celiakia może być determinowana czynnikami genetycznymi, środowiskowymi, metabolicznymi, immunologicznymi i zakaźnymi.

Jak często występuje celiakia?

Celiakia to choroba, która dotyka ludzi na całym świecie. Szacuje się, że na świecie celiakia występuje u około 1% populacji. W Polsce również nie brakuje osób z tą chorobą. Dane wskazują, że celiakia dotyka około 0,5-1% populacji polskiej.

Jednakże w Polsce wiele przypadków celiakii pozostaje nierozpoznanych, ponieważ objawy często są niespecyficzne lub łagodne. Dlatego ważne jest, aby rodzice i opiekunowie zwracali uwagę na objawy, takie jak biegunka, bóle brzucha, osłabienie, utrata masy ciała, opóźnienie wzrostu i rozwijające się alergie pokarmowe u dzieci.

W Polsce prowadzone są działania mające na celu zwiększenie świadomości na temat celiakii, aby pomóc osobom z tą chorobą i ułatwić im życie. Wspierane są także badania naukowe mające na celu zrozumienie przyczyn i mechanizmów rozwoju choroby oraz rozwijanie skutecznych metod leczenia i zapobiegania powikłaniom.

Celiakia objawy

W zależność od rodzaju choroby trzewnej występować będą odmienne objawy. 

Celiakia klasyczna występuje z reguły u dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych. Celiakia u dzieci ujawnia się po miesiącu spożywania przez nie glutenu i może spowolnić jego rozwój. Najczęstsze objawy celiakii to:

• bóle brzucha i wzdęcia;
• przewlekła biegunka tłuszczowa lub wodnista;
• spadek masy ciała;
• dolegliwości związane z nieprawidłowym wchłanianiem mikro i makroelementów oraz witamin.
  

Celiakia nietypowa charakteryzuje się symptomami niezwiązanymi z tą chorobą. Wśród nich znajdziemy często niżej wymienione objawy celiakii:

• niedokrwistością z niedoboru żelaza;
• zmianami skórnymi;
• osteoporozą;
• zapaleniami stawów;
• przewlekłym zmęczeniem;
• zaburzeniami układu rozrodczego.

Skórne objawy celiakii mogą obejmować wysypki i inne zmiany skórne, takie jak trądzik, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry i pęcherzyca. Najczęstszą wysypką związaną z celiakią jest dermatitis herpetiformis (DH), stan zapalny skóry, który powoduje świąd i pęcherze. DH występuje u około 10% osób z celiakią i jest częściej diagnozowany u mężczyzn niż u kobiet. 

Celiakia ukryta/latentna/utajniona to typ choroby, który nie charakteryzuje się żadnymi objawami, ale we krwi pacjentów wykryto charakterystyczne przeciwciała. Ta forma choroby trzewnej jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ w jej rezultacie może dojść do całkowitego zaniku kosmków jelitowych i pełnego rozwoju tej choroby. 

Objawy celiakii mogą się rozwijać powoli i stopniowo, co może utrudnić rozpoznanie choroby. W przypadku podejrzenia celiakii zaleca się wykonanie testów laboratoryjnych, takich jak badanie poziomu przeciwciał przeciwko tkankowej transglutaminazie lub przeciwciał przeciwko deamidowanemu peptydowi gliadyny, oraz biopsję jelita cienkiego, która pozwala na potwierdzenie rozpoznania.

W przypadku wystąpienia objawów celiakii, w tym objawów skórnych, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia, które zwykle polega na wprowadzeniu diety bezglutenowej. Dieta ta polega na wyeliminowaniu z diety produktów zawierających gluten, co pomaga w zmniejszeniu objawów i zapobieganiu dalszemu uszkodzeniu jelit.

Celiakia u dzieci

Objawy celiakii u dzieci mogą być różne i występować w różnym stopniu nasilenia. Niektóre dzieci nie wykazują żadnych objawów, podczas gdy inne mają silne symptomy, takie jak biegunka, wymioty, wzdęcia brzucha, brak apetytu, problemy z koncentracją, zwiększona drażliwość, problemy związane z przyrostem wagi, powolne tempo wzrostu, powolne tempo dojrzewania płciowego, anemia, osłabienie mięśni, zaczerwienienie skóry i wysypki.

Jeśli istnieje podejrzenie celiakii u dziecka, konieczne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych. Diagnostyka celiakii u dzieci polega na wykonaniu badań laboratoryjnych, takich jak badanie krwi, które określa poziom wspomnianych wcześniej przeciwciał. Wykonuje się także gastroskopię, podczas której pobierana jest próbka tkanki jelita cienkiego do badania histopatologicznego.

Leczenie celiakii u dzieci polega na całkowitej eliminacji glutenu z diety. Dziecko powinno wykluczyć ze swojej diety produkty zawierające gluten, takie jak chleb, ciasta, makarony, a także żyto, jęczmień i pszenicę. Wielu rodziców z dziećmi z celiakią korzysta z pomocy dietetyka, który pomaga w doborze odpowiednich produktów oraz w przygotowywaniu smacznych i zdrowych posiłków, które są wolne od glutenu.

Długoterminowe powikłania w przypadku celiakii u dziecka mogą być poważne, dlatego bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i odpowiednie leczenie. Regularna kontrola stanu zdrowia dziecka, w tym badań laboratoryjnych, pozwoli na wczesne wykrycie i leczenie ewentualnych powikłań.

Celiakia diagnostyka

W diagnostyce celiakii ważne jest także przeprowadzenie wywiadu lekarskiego i badanie fizykalne. Objawy celiakii są różnorodne i mogą obejmować biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, niedobór składników odżywczych oraz problemy skórne i neurologiczne. Dlatego ważne jest, aby lekarz zebrał dokładny wywiad i przeprowadził odpowiednie badania, aby wdrożyć odpowiednie leczenie.

Istnieją także testy na celiakię, które można wykonać w domu. Są to testy szybkiej diagnostyki, które polegają na wykryciu przeciwciał anty-tTG w próbce krwi lub kału. Te testy mogą być pomocne w wykryciu celiakii, jednak ich wyniki nie zawsze są precyzyjne i nie zastępują badań laboratoryjnych. W celu prawidłowego rozpoznania celiakii konieczne są kompleksowe badania na celiakię, zarówno krwi, jak i jelit. 

Dlatego też w przypadku podejrzenia celiakii, należy skonsultować się z lekarzem i przeprowadzić odpowiednie badania. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia może pomóc uniknąć poważnych powikłań i poprawić jakość życia pacjenta.

Celiakia – badania

W diagnostyce choroby trzewnej wykorzystuje się zazwyczaj kilka rodzajów badań. Pierwszym z nich są testy serologiczne, czyli badania laboratoryjne, które zmierzają do wykrycia w badanym materiale biologicznym antygenów lub przeciwciał. W tym przypadku w krwi pacjenta poszukuje się szczególnie trzech przeciwciał. 

Badania na celiakię – TG2

Pierwszy z nich działa przeciw transglutaminazie tkankowej (TG2). Jest to kluczowy marker w diagnostyce celiakii. TG2 to enzym, który odgrywa ważną rolę w procesie formowania struktury białkowej w organizmie, a w szczególności w produkcji i przekształcaniu glutenu. TG2 jest zalecane w diagnostyce celiakii, szczególnie w przypadkach, gdy objawy kliniczne sugerujące chorobę są niejasne lub niespecyficzne. Badanie to jest również wykorzystywane do monitorowania skuteczności terapii, zwłaszcza po wprowadzeniu diety bezglutenowej. Warto podkreślić, że przeciwciała przeciwko TG2 mogą występować u osób bez celiakii, na przykład u osób z chorobami autoimmunologicznymi lub infekcjami wirusowymi. W takich przypadkach interpretacja wyników badania TG2 musi być uważna i uwzględniać cały kontekst kliniczny pacjenta.

Celiakia badanie EMA

Drugie przeciwdziało to EMA. Endomysium to błona otaczająca włókna mięśniowe, a EMA to przeciwciała IgA skierowane przeciwko antygenom występującym w tej błonie. Badanie poziomu przeciwciał EMA jest uważane za bardziej specyficzne i wrażliwe niż badanie przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2), innemu biomarkerowi stosowanemu w diagnostyce celiakii. Jednakże, badanie EMA jest bardziej kosztowne i czasochłonne w porównaniu do badania TG2. Jest ono zalecane w przypadkach, gdy  wyniki badania TG2 są niejasne lub niewystarczające. W przeciwieństwie do badania TG2, badanie EMA jest mniej skuteczne w monitorowaniu skuteczności terapii, ponieważ poziomy przeciwciał EMA mogą pozostać podwyższone przez długi czas po wprowadzeniu diety bezglutenowej.

Celiakia badanie DGP

Trzecim badanym przeciwciałem jest deamidowany peptyd gliadyny (DGP). Deamidacja peptydów gliadyny odbywa się za pośrednictwem enzymu tkankowej transglutaminazy, a produkt deamidacji wywołuje silniejszą odpowiedź immunologiczną u osób z celiakią. Badanie poziomu przeciwciał DGP jest stosunkowo nowym narzędziem w diagnostyce celiakii, ale zyskuje na popularności ze względu na swoją wysoką specyficzność i wrażliwość. Przeciwciała DGP występują w dwóch formach: IgG i IgA, ale zwykle mierzy się poziomy przeciwciał IgG, ponieważ są one bardziej stabilne i łatwiejsze do wykrycia. Badanie poziomu przeciwciał DGP jest zalecane w diagnostyce celiakii, szczególnie w przypadkach, gdy wyniki badania przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej (TG2) i przeciwciał przeciwko endomysium (EMA) są niejednoznaczne lub negatywne, ale podejrzewa się chorobę. Badanie poziomu przeciwciał DGP jest również pomocne w monitorowaniu skuteczności terapii po wprowadzeniu diety bezglutenowej.

Warto podkreślić, że wszystkie wymienione przeciwciała mogą także występować u osób bez celiakii. Mogą być one obecne szczególnie u osób z chorobami immunologicznymi lub wirusowymi. 

Gdy to testy na celiakię wykażą wynik dodatni, należy przeprowadzić biopsję błony śluzowej jelita cienkiego. Badanie to wykonuje się za pomocą endoskopu, czyli przyrządu w formie przewodu ze światłem i kleszczykami, którymi pobiera się maleńki materiał, najczęściej z dwunastnicy. Materiał przesyłany jest do laboratorium w celu przeprowadzenia badania histopatologicznego. 

Należy pamiętać, że przy przeprowadzaniu tych badań pacjent musi prowadzić dietę zawierającą gluten, aby wyniki nie były zaburzone.

Inną formą rozpoznania celiakii są badania genetyczne. Ujemny wynik tego badania może wykluczyć chorobę trzewną, jednak dodatni świadczy jedynie o genetycznej predyspozycji, ale nie potwierdza choroby. 

Metody leczenia celiakii

Celiakia jest chorobą trudną do zdiagnozowania i leczenia, ale odpowiednie postępowanie może poprawić jakość życia pacjenta. Jedynym sposobem leczenia celiakii jest eliminacja glutenu z diety. Pacjenci z celiakią powinni unikać spożywania produktów zawierających pszenicę, żyto, jęczmień oraz produkty pochodne. Dzięki temu, kosmki jelitowe będą mogły się regenerować i powrócą do pełnienia swoich  głównych funkcji. Ta regeneracja zależy jednak od organizmu pacjenta i może trwać od kilku tygodni, nawet do kilku lat.

Leczenie celiakii wymaga przestrzegania bezglutenowej diety przez całe życie, co może stanowić wyzwanie dla pacjenta. Dlatego ważne jest, aby pacjent był odpowiednio edukowany i miał dostęp do wsparcia diety bezglutenowej. Dieta bezglutenowa polega na spożywaniu produktów naturalnie bezglutenowych, takich jak ryż, kukurydza, ziemniaki, mięso, ryby, warzywa i owoce.

Dodatkowo w przypadku niedoborów witamin i składników mineralnych, lekarz może zalecić suplementację. U osób z celiakią, często występuje niedobór witamin z grupy B, wapnia, żelaza, magnezu i cynku.

Metody leczenia celiakii – farmakoterapia

U niektórych pacjentów, pomimo przestrzegania diety bezglutenowej, objawy celiakii nadal się utrzymują. W takim przypadku stosuje się leki, które mogą pomóc w zmniejszeniu objawów choroby. Mogą to być leki przeciwzapalne, immunomodulacyjne oraz enzymy trawienne. W leczeniu celiakii istotnie jest także uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, mineralnych i witamin.

W przypadku trudności w przestrzeganiu diety, celiakia może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak choroby autoimmunologiczne, osteoporoza, anemia, zaburzenia nastroju i problemy z płodnością. Dlatego ważne jest, aby pacjenci z celiakią byli odpowiednio leczeni i monitorowani przez lekarza specjalistę.

W celu potwierdzenia diagnozy, pacjent musi przejść serię badań. Badania na celiakię obejmują testy serologiczne, biopsję jelita cienkiego oraz badanie genetyczne. W przypadku podejrzenia celiakii ważne jest, aby nie rozpoczynać diety bezglutenowej przed wykonaniem badań, ponieważ może to zaburzyć wyniki.

Podsumowując, jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest eliminacja glutenu z diety. Dieta bezglutenowa powinna być przestrzegana przez całe życie, a pacjent powinien być odpowiednio edukowany i monitorowany przez lekarza specjalistę. W przypadku trudności w przestrzeganiu diety można stosować leki, które mogą pomóc w zmniejszeniu objawów choroby.

Celiakia dieta

Przy chorobie trzewnej każdy pacjent powinien stosować dietę bezglutenową, czyli wykluczać wszystkie produkty z pszenicy i jej odmian, żyta, pszenżyta, orkiszu i jęczmienia, owsa. Należy również uważnie czytać etykiety produktów, ponieważ w procesie produkcji może być dodawany do nich gluten. W poszukiwaniu bezglutenowej żywności pomoże międzynarodowy znak przekreślonego kłosa, umieszczany na produktach niezawierających glutenu. Za produkty bezglutenowe uznaje się te, które zawierają go mniej niż 20 mg/kg.

Dieta przy celiakii powinna być zbilansowana pod względem wartości odżywczych, mineralnych i witamin, ale także lekkostrawna. Zalecane jest spożywanie produktów gotowanych, duszonych lub pieczonych, przy ograniczeniu spożycia tłuszczy. Warto również ustalić zasady przy przygotowywaniu potraw bezglutenowych, nie mogą one mieć kontaktu z deską do krojenia, nożem, patelnią, czy sztućcami, które wcześniej miały kontakt z produktem zawierającym gluten. 

Obecnie w sklepie znajdziemy wiele produktów bezglutenowych oraz zamienników tradycyjnych potraw bez glutenu. Mimo powszechnej opinii dieta bezglutenowa nie jest uboga, a z każdym rokiem powstaje coraz więcej produktów spożywczych dostępnych dla bezglutenowców, które mogą zastępować wiele produktów i posiłków zawierających gluten.