Legionella pneumophila jest bakterią, która w sierpniu 2023 roku stała się bardzo popularna dla Polaków. Jednak nie jest to nowy fenomen, ponieważ legionella atakowała już wcześniej. Ta mała, ale groźna bakteria, kryje się w wodzie i objawia się w postaci choroby legionistów oraz gorączki Pontiac. Gdzie rozwija się legionella? Czym jest Legionella pneumophila? Co sprawia, że może ona przeżyć w środowisku wodnym i atakowania ludzkiego organizmu? Jakie czynniki wpływają na jej rozwój i przenoszenie się na nasze drogi oddechowe? Jakie metody diagnozowania i leczenia legionelli są dostępne? A przede wszystkim – jak możemy się przed nią chronić? To tylko niektóre z pytań, na które odpowiedź znajdziesz po przeczytaniu tego artykułu.

1. Legionella – czym jest?
2. Bakteria Legionella Pneumophila – czym się charakteryzuje?
3. Gdzie ryzyko zakażenia legionellą jest największe? 
4. Legionella zakażenie
5. Legionella objawy – gorączka Pontiac i choroba legionistów
6. Bakteria Legionella – grupy ryzyka
7. Legionella – leczenie
8. Jak zapobiegać zakażeniu Legionellą?
9. Legionella w Polsce w 2023 roku

Legionella – czym jest?

Legionella to rodzaj bakterii, która powszechnie występuje w naszym środowisku naturalnym. Znajdziemy ją m.in. w zbiornikach wodnych i w wilgotnej glebie, a także w systemach wodociągowych, czy na basenach. Bakterie te charakteryzują się zdolnością do rozmnażania się w ciepłej wodzie, co może prowadzić do potencjalnych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego. Grupa bakterii Legionella zawiera ponad 60 różnych gatunków, z których najbardziej znane to Legionella pneumophila. Legionella może wywoływać dwie różne choroby: chorobę legionistów oraz gorączkę Pontiac. Gorączka Pontiac jest łagodniejszą wersją infekcji, natomiast legionezolla jest ciężką infekcją dróg oddechowych. 

O legionelli zrobiło się głośno w Polsce pod koniec sierpnia 2023 roku, ponieważ zauważono wzrost zakażeń bakterią w okolicach Rzeszowa. Jednak czy jest to nowa choroba? Nie, pierwszy przypadek legionelli na świecie miał miejsce w 1976 roku wśród konwentu Legionu Amerykańskiego odbywającego się w Filadelfii. Źródłem bakterii okazała się instalacja klimatyzacyjna budynku, a schorzenie ogłoszono chorobą legionistów. Natomiast do pierwszego zachorowania gorączką Pontiac doszło kilka lat wcześniej, bo w 1968 roku. Nazwa choroby wzięła się od nazwy miasta w stanie Michigan, gdzie pracownicy miejskiego wydziału zdrowia zaraziły się bakterią. W 1977 bakteria została wyizolowana i zidentyfikowana i opisana. Rok później zaproponowano utworzenie nowej rodziny Legionellaceae oraz rodzaju Legionella.

Bakteria Legionella Pneumophila – czym się charakteryzuje?

Legionella to ​​rodzaj bakterii w formie pałeczek gram-ujemnych, które występują naturalnie w środowisku wodnym, jak i w sztucznych systemach wodnych. Charakteryzują się zdolnością do tworzenia biofilmów w rurach i instalacjach wodnych. Jest to czynnik sprzyjający ich namnażaniu się oraz przetrwaniu w środowisku. Jest głównym sprawcą zakażeń układu oddechowego, szczególnie w przypadku gorączki legionistów oraz choroby Pontiac.

Gdzie ryzyko zakażenia legionellą jest największe? 

Bakteria legionella występuje naturalnie w środowiskach wodnych, najczęściej słodkowodnych np. jeziorach i strumieniach, ale także w systemach wodnych i wentylacyjnych stworzonych przez człowieka. Bakteria legionella rozwija się w takich miejscach jak:

• Naturalne zbiorniki wodne,
• Głowice prysznicowe i baterie zlewozmywakowe,
• Wieże chłodnicze,
• Wanny z hydromasażem,
• Baseny,
• Sauny,
• Fontanny,
• Zbiornik płynu do spryskiwaczy w pojeździe, gdy wypełniony jest wodą, a nie płynem do czyszczenia szyb,
• Urządzenia grzewcze i chłodnicze, które mają w obiegu wodę.

Legionella zakażenie

Do zakażenia dochodzi przez wodę, a dokładniej przez wdychanie wody w postaci aerozoli, które zawierają bakterie. Gdy osoba wdycha te aerozole, bakterie mogą dostawać się do układu oddechowego, gdzie wywołują infekcje. Zakażenie nie przenosi się z człowieka na człowieka, ale może być wdychane podczas kąpieli, czy korzystania z innych, wymienionych wyżej miejsc i urządzeń. Warto pamiętać, że nie rozprzestrzenia się ona przez picie wody. Aby jednak bakterie mogły być groźne dla zdrowia człowieka, muszą rozwijać się w odpowiednich warunkach. Bakterie Legionelli rozwijają się w ciepłej i zanieczyszczonej wodzie, o temperaturze od 25 do 45°C i obecność biofilmu i osadów mineralnych, które stanowią substancje odżywcze dla bakterii. Ludzie mogą zachorować na chorobę legionistów lub gorączkę Pontiac, gdy wdychają małe kropelki wody w powietrzu, które zawierają bakterie.

Z uwagi na te mechanizmy przenoszenia bakterii Legionella, kluczowe jest zachowanie ostrożności w korzystaniu z wody i systemów wentylacji, zwłaszcza w miejscach publicznych. Regularne konserwacje i dezynfekcję urządzeń wodnych oraz przestrzeganie wytycznych dotyczących higieny mogą pomóc w minimalizacji ryzyka zakażenia Legionellą.

Legionella – jak można się zarazić?

Legionella występuje naturalnie w wodzie i to właśnie w takim środowisku najłatwiej zarazić się bakterią. Do zakażenia dochodzi poprzez wdychanie kropelek areozoli, czyli pary wodnej, która została zanieczyszczona. Może do tego dojść zarówno poprzez systemy klimatyzacyjne, nawilżacze, systemy wodociągowe, zbiornik wodne, zraszacze, sauny, jak i jacuzzi. Również w przypadku korzystania z zanieczyszczonej wody podczas mycia, zwłaszcza w prysznicach, istnieje ryzyko inhalacji bakterii Legionella. Warto podkreślić, że największe zagrożenie stanowi wdychana przez nas zanieczyszczona para woda i to właśnie wtedy dochodzi do zarażenia.

Legionella objawy – gorączka Pontiac i choroba legionistów

Osoby po kontakcie z bakterią Legionella mogą zachorować na dwie różne choroby: gorączkę Pontiac i chorobę legionistów, zwana również legionellozą. Obie te choroby przebiegają na własny sposób, ale wywołuje je ta sama bakteria.

Gorączka Pontiac

Gorączka Pontiac jest łagodniejszą formą infekcji. Wśród jej objawów wymienia się głównie gorączkę i bóle mięśni oraz inne objawy grypopodobne np. ogólne zmęczenie i osłabienie, bóle głowy, bóle stawów, męczący i suchy kaszel, trudności w oddychaniu i rozdrażnienie. Symptomy pojawiają się zazwyczaj od kilku godzin do 3 dni po kontakcie z bakteriami i ustają po tygodniu. Zwykle nie wymaga się hospitalizacji, ponieważ choroba charakteryzuje się łagodnym przebiegiem i nie pozostawia trwałych skutków.

Choroba Legionistów

Choroba Legionistów przebiega znacznie ciężej niż gorączka Pontiac i może prowadzić do poważnych powikłań. Do objawów choroby legionistów zalicza się: kaszel, duszność, gorączkę, bóle mięśni i silne bóle głowy oraz osłabienie. Symptomy choroby legionistów są bardzo podobne, jak w przypadku zapalenia płuc i czasami obejmują także biegunkę, nudności i dezorientację. Objawy pojawiają się zazwyczaj od 2 do 14 dni po kontakcie z bakteriami. Choroba w niektórych przypadkach może przebiegać łagodnie, jednak czasami wymagana jest hospitalizacja i stała i specjalistyczna opieka nad pacjentem.

Legionella objawy skórne

Zakażenie bakterii legionella prowadzi do powstania choroby zwanej legionellozą. Może być ona związana z różnymi objawami np. gorączką Pontiac i chorobą legionistów, ale czasami pojawiają się również objawy skórne. Jednym z możliwych objawów skórnych legionellozy jest wysypka. W zakażonych przypadkach bakterie mogą wpływać na układ naczyniowy, co prowadzi do różnych zmian skórnych. Wysypka może przybierać różne formy, od plam czerwonych do wykwitów grudkowych. Warto jednak zaznaczyć, że objawy skórne legionelli są stosunkowo rzadkie, a choroba częściej manifestuje się gorączką, bólami mięśniowymi, kaszlem i problemami z układem oddechowym. Legionella i objawy skórne mogą być ze sobą powiązane, jednak są stosunkowo rzadkie. Może to być jednak reakcja immunologiczna na obecność bakterii legionelli. 

Bakteria Legionella – grupy ryzyka

Wyróżnia się kilka grup, które są szczególnie narażone na zakażenia bakteriami Legionella i u których z większym prawdopodobieństwem rozwinie się choroba. Do tych grup zaliczają się:

• Osoby w wieku powyżej 50 lat,
• Osoby z niedoborami odporności i obniżoną odpornością, np. chorujący na HIV, osoby po przeszczepach, osoby z chorobami obniżającymi odporność,
• Osoby z chorobami przewlekłymi, zwłaszcza chorujący na cukrzycę, niewydolność nerek, niewydolność serca oraz choroby płuc,
• Osoby palące papierosy obecnie lub w przeszłości,
• Osoby nadużywające alkoholu.

Wyodrębnienie najbardziej podatnych na zakażenie grup, może pomóc w zapanowaniu nad infekcją i zwróceniu uwagi na chorobę właśnie tych konkretnych osób. Pacjenci powinni być świadomi ryzyka związanego z chorobą, aby pomogli podjąć odpowiednie środki ostrożności i ochrony.

Legionella – leczenie

Rozpoznanie i właściwe leczenie chorób związanych z bakterią Legionelli odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu pacjentom szybkiego powrotu do zdrowia oraz ograniczeniu powikłań związanych z tą chorobą. Zarówno gorączkę Pontiac, jak i chorobę legionistów można zdiagnozować za pomocą podobnych testów, ale leczy się je inaczej.

Do diagnozy gorączki Pontiac lekarze mogą użyć testu krwi lub moczu. Warto jednak zaznaczyć, że wynik negatywny wcale nie oznacza, że gorączka Pontiac nie występuje, jest to tzw. wynik fałszywie ujemny. Rozpoznanie tego schorzenia może więc wymagać zdiagnozowania innych przypadków zakażenia Legionellą, potwierdzonych laboratoryjnie. Gorączka Pontiac nie wymaga leczenia, a jej objawy po około tygodniu znikają samodzielnie.

Ponieważ choroba legionistów związana jest z poważnym przypadkiem zapalenia płuc, na początku wykonuje się prześwietlenie klatki piersiowej, aby potwierdzić zapalenie. Później, aby sprawdzić, czy symptomy są spowodowane bakterią Legionelli, można wykonać analizę moczu lub pobranie próbki flegmy, lub popłuczyn. Po otrzymaniu pozytywnego wyniku na zakażenie tą bakterią, do wyleczenie choroby legionistów stosuje się antybiotyki. Większość przypadków można skutecznie wyleczyć w ten sposób, jednak często wymagana jest hospitalizacja. 

Jak zapobiegać zakażeniu Legionellą?

Nie ma szczepionek, które mogłyby zapobiec chorobom, które powstają na skutek działania bakterii Legionelli.

Kluczem do prewencji chorób jest zmniejszenie ryzyka rozwoju i rozprzestrzeniania się bakterii. Można to robić przede wszystkim poprzez odpowiednie zarządzanie urządzeniami związanymi z wodą, w których najczęściej rozwija się bakteria. Ważna jest regularna dezynfekcja i stałe utrzymywanie czystości w systemach wodnych. W przypadku klimatyzacji warto często je przeglądać i sprawdzać ich stan. Kolejnym krokiem jest unikanie bezpośredniego kontaktu z aerozolami wodnymi np. fontannami i mgiełkami prysznicowymi, jeśli jest to możliwe. Oprócz tego należy regularnie testować wodę w systemach wodnych, szczególnie tych o dużej liczbie użytkowników, ponieważ może to pomóc w wykrywaniu obecności Legionelli i podjęciu działań prewencyjnych w przypadku wykrycia.

Rozpowszechnianie wiedzy na temat Legionelli, jej źródeł i sposobów zapobiegania zakażeniom jest niezwykle istotne. Świadomość zagrożeń i wiedza na temat właściwych praktyk higienicznych przyczyniają się do ograniczenia ryzyka wystąpienia chorób związanych z tymi bakteriami.

Legionella w Polsce w 2023 roku

W 2023 roku w Polsce pierwsze potwierdzone zakażenia bakterią legionella pneumophila sanepid otrzymał 17 sierpnia. Zgłoszenie dotyczyło osoby z Rzeszowa. Od tego czasu zakażenie potwierdzono u 159 osób, a 14 osób zmarło na skutek powstałej choroby. Jak wynika z komunikatu Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Rzeszowie, ustalono, że do pierwszego potwierdzonego przypadku zachorowania doszło 30 lipca 2023 roku. Szczyt zachorowań odnotowano natomiast pomiędzy 12 a 16 sierpnia tego samego roku. Do 26 września 2023 roku odnotowano 165 potwierdzonych przypadków legionelli. Legionella w Rzeszowie to 113 przypadków zachorowań, potwierdzonych przypadków w powiecie rzeszowskim było 38, a w innych powiatach 14.

Nie ma jeszcze pewności, co było przyczyną zachorowań na legionellę w Rzeszowie. Podejrzewa się jednak, że potencjalnym źródłem zakażenia mogły być instalacje z ciepłą wodą w budynkach mieszkalnych. Wśród osób, które zachorowały, panuje duże zróżnicowanie ze względu na wiek, czy zawód – były to równie osoby aktywne zawodowo, emeryci, renciści oraz osoby bezrobotne. Nie udało się więc ustalić konkretnego miejsca lub przyczyny zakażenia, ale śledztwo nadal trwa. Warto dodać, że jak podkreśla szef podkarpackiego sanepidu, woda z wodociągu to środowisko sprzyjające do rozwoju bakterii i rozprzestrzeniania się legionelli, szczególnie ze względu na ograniczoną cyrkulację oraz temperaturę wody.