Niepłodność dotyka coraz więcej par, nie tylko na całym świecie, ale także w Polsce. W dobie szybkiego rozwoju medycyny i technologii dostępnych jest również wiele metod diagnostycznych i technik leczenia. Kliniki leczenia niepłodności w Polsce, w tym kliniki niepłodności w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, czy innych dużych miastach oferują szeroki zakres zaawansowanych metod diagnostycznych i terapeutycznych, które pomagają parom spełnić marzenie o rodzicielstwie. Warto pamiętać, że niepłodność dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn i może mieć formę takich problemów, jak niepłodność pierwotna, niepłodność wtórna, niepłodność immunologiczna, a także niepłodność idiopatyczna, której przyczyna pozostaje nieznana. Dowiedz się, jak zdiagnozować niepłodność, jak wygląda cały proces leczenie niepłodności i jakie metody profilaktyczne warto zastosować.

1. Czym jest niepłodność?
2. Przyczyny niepłodności
3. Jak zdiagnozować niepłodność?
4. Metody leczenia niepłodności
5. Profilaktyka niepłodności

Czym jest niepłodność?

Niepłodność to stan, w którym para nie jest w stanie osiągnąć ciąży pomimo odbywania regularnych stosunków płciowych bez stosowania środków antykoncepcyjnych przez okres co najmniej 12 miesięcy. Jest to poważny problem medyczny, który dotyka około 18% światowej populacji. Niepłodność jest skomplikowanym zagadnieniem, wymagającym dogłębnej diagnostyki i leczenia dostosowanego do indywidualnych potrzeb pary.

Niepłodność dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn, co oznacza, że problem ten może mieć różnorodne źródła i wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Ważne jest więc, aby obie strony były zaangażowane w proces diagnostyczny, który może obejmować różnorodne badania, takie jak analiza nasienia, badania hormonalne, czy ultrasonografia. Współczesna medycyna oferuje wiele metod leczenia niepłodności, w tym leki hormonalne, procedury chirurgiczne oraz zaawansowane techniki wspomaganego rozrodu, co daje parom realną szansę na posiadanie potomstwa.

Niepłodność a bezpłodność

Bezpłodność i niepłodność to dwa problemy medyczne, które mogą wydawać się podobne. Niepłodność to stan, w którym para nie jest w stanie począć dziecka mimo regularnego współżycia przez 12 miesięcy. Natomiast bezpłodność dotyczy trwałego stanu niemożności posiadania potomstwa. Niepłodność można więc w niektórych przypadkach wyleczyć, natomiast bezpłodność jest nieodwracalna. Co ciekawe, przyczyn jednej i drugiej dolegliwości jest wiele. Niepłodność może być spowodowana czynnikami hormonalnymi, infekcjami, zaburzeniami w owulacji, czy produkcji nasienia, a nawet może być związana z czynnikami psychologicznymi. Z drugiej strony bezpłodność może wynikać z wrodzonych wad, usunięcia narządów rozrodczych, czy zaburzeń genetycznych, np. braku produkcji plemników.

Przyczyny niepłodności

Niepłodność jest problemem dotykającym wiele par na całym świecie. Wywołuje silne emocje i staje się coraz bardziej powszechnym problemem zdrowotnym. Przyczyny niepłodności mogą być różnorodne i często skomplikowane. Obejmują czynniki fizjologiczne, środowiskowe, czy te, związane ze stylem życia. Niepłodność jest problemem, który dotyczy obu płci. Z tego powodu konieczne jest kompleksowe podejście do diagnostyki i leczenia. 

Niepłodność u kobiet

Niepłodność u kobiet może wynikać z różnorodnych przyczyn, które mogą obejmować zaburzenia hormonalne, strukturalne problemy narządów rozrodczych, choroby genetyczne oraz czynniki związane ze stylem życia. Wśród najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet wymienia się:

• Zaburzenie owulacji – Taki problem pojawia się u około 20% kobiet, które chcą, ale nie mogą zajść w ciążę. Nieprawidłowości związane z miesiączką obejmują takie komplikacje jak amenorrhea, czyli brak miesiączki, a także oligomenorrhea i polymenorrhea, czyli miesiączki, które występują zbyt rzadko i zbyt często. Z zajściem w ciąże mogą mieć również problem kobiety chorujące na PCOS, czyli zespół policystycznych jajników. Jest to choroba, która charakteryzuje się nieregularnymi cyklami miesiączkowymi, a także nadmiarem męskich hormonów oraz tworzeniem się torbieli na jajnikach. Problemem, który utrudni ciążę, jest również niewydolność jajników, ponieważ taki stan prowadzi do przedwczesnej menopauzy.
• Problemy z jajowodami – Niepłodność może być również spowodowana przez wady jajowodów. Zaburzenia tego typu mogą być spowodowane przez infekcje, choroby przenoszone drogą płciową, czy endometriozę, czyli chorobę, która powoduje niedrożność jajowodów. Co więcej, niepłodność może być także związana z urazami i przebytymi operacjami, ponieważ niektóre zrosty pooperacyjne uniemożliwiają transport komórki jajowej. 
• Problemy z macicą – Jeśli niepłodność związana jest z nieprawidłowościami w okolicach macicy, może dotyczyć wad, zarówno tych wrodzonych, jak i nabytych, np. zespół Mayera-Rokitansky’ego-Küstera-Hausera, czy zespół Ashermana, który wiąże się z bliznami w macicy. Wady anatomiczne macicy obejmują także polipy endometrialne, czy mięśniaki macicy. W tym punkcie również warto wspomnieć o endometriozie. Przy endometriozie tkanka podobna do wyściółki macicy rozrasta się poza jamą macicy, co może generować problemy z płodnością.

Przyczyny niepłodności u kobiet – problemy hormonalne, genetyczne i środowiskowe

• Zaburzenia hormonalne – Problemy w funkcjonowaniu tarczycy oraz nadmiar niektórych hormonów, np. prolaktyny mogą wpływać na cykl menstruacyjny, hamować owulację i tworzyć problemy z płodnością.
• Czynniki genetyczne – Niektóre choroby genetyczne mogą wpływać na rozwój jajników, cykl menstruacyjny i płodność.
• Niewydolność podwzgórzowo-przysadkową – Niepłodność może być również związana z tym czynnikiem, ze względu na szereg dolegliwości towarzyszących.
• Styl życia i czynniki środowiskowe – Niepłodność może wynikać także z palenia tytoniu, nadmiernego spożycia alkoholu, ciągłego stresu, stosowania niektórych leków, czy nieodpowiedniej diety.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

Niepłodność u mężczyzn jest tak samo ważnym problemem, jak u kobiet. Może mieć ona wiele różnych przyczyn, spośród których najczęściej wyróżnia się:

• Problemy z produkcją plemników – Stan zbyt niskiej liczby plemników, czyli oligospermia, lub całkowity brak plemników w nasieniu (azoospermia), utrudnia lub uniemożliwia zapłodnienie. Innym istotnym problemem jest także obniżona ruchomość plemników, które nie docierają do komórki jajowej oraz ich nieprawidłowa budowa.
• Problemy z transportem plemników – Jeśli przewody wytryskowe są zablokowane, np. z powodu infekcji, czy operacji niemożliwy jest transport plemników. Takie problemy mogą być także związane z niedrożnością nasieniowodów.
• Problemy z jądrami – Zdarza się, że niektóre wady jąder, np. wrodzone zaburzenia w budowie, czy choroby jąder mogą utrudniać zapłodnienie.
• Zaburzenia seksualne – Wśród przyczyn niepłodności u mężczyzn wymienić można również brak wzwodu, brak wytrysku, czy wytrysk wsteczny.
• Nieodpowiedni styl życia – Palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, stres, zaburzenia hormonalne i czynniki środowiskowe również wpływają na problemy z płodnością.

Zarówno niepłodność kobieca, jak i męska mogą wynikać z kombinacji tych czynników. Dlatego diagnostyka i leczenie niepłodności często wymagają kompleksowego podejścia, obejmującego badania, terapie hormonalne, zmiany stylu życia i, w niektórych przypadkach, techniki wspomaganego rozrodu.

Jak zdiagnozować niepłodność?

Diagnostyka niepłodności jest procesem wieloetapowym, który wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Cały proces wygląda inaczej dla kobiet i mężczyzn i obejmuje inne badania.

Diagnostyka niepłodności u kobiet

Podstawą postawienia każdej diagnozy jest wywiad medyczny. Lekarz zbiera wtedy szczegółowe informacje na temat historii zdrowotnej pacjentki, przebytych operacji, jej cyklu menstruacyjnego, wcześniejszych ciąż, poronień, stosowanych metod antykoncepcji, oraz stylu życia. Kolejnym krokiem jest najczęściej badanie fizykalne. Lekarz ocenia ogólny stan zdrowia, oraz badanie ginekologiczne, które skupia się na ocenie narządów płciowych. Popularne w diagnostyce niepłodności jest także badanie endoskopowe, które pozwala na wykrycie zmian w narządach rozrodczych, takich jak np. polipy, zrosty, czy guzy. Jeśli te badania nie dają odpowiedzi na niepłodność, należy wykonać badania laboratoryjne. Podstawą są badania hormonalne, m.in. ustalenie poziomu FSH, LH, hormonu tarczycy, prolaktyny i progesteronu. Kolejnym krokiem są często badania immunologiczne, które mają ocenić, czy przyczyna niepłodności nie leży w innych schorzeniach.

W diagnostyce niepłodności bardzo ważne jest monitorowanie owulacji. W tym celu można stosować testy owulacyjne i kontrolować swoją temperaturę ciała. Oprócz tego w celu dalszej oceny narządów płciowych wykonuje się badania obrazowe. Mają one wykryć ewentualne nieprawidłowości w budowie, czy ocenić stan oraz drożność narządów. Czasami wykonuje się też badania genetyczne.

Jak zdiagnozować niepłodność u mężczyzn?

Na diagnostykę niepłodności u mężczyzn składają się najczęściej trzy elementy: wywiad lekarski, badania hormonalne i analiza nasienia. Proces postawienia diagnozy rozpoczyna się on wywiadu medyczne. Lekarz zbiera szczegółowe informacje na temat historii zdrowotnej pacjenta, wcześniejszych chorób, urazów, operacji, stosowanych leków, oraz stylu życia. Później dokonuje ogólnej oceny stanu zdrowie przez badania fizykalne. Może także zbadać narządy płciowe. Najważniejszym badaniem jest jednak seminogram, czyli badanie nasienia. Podczas tego badania analizuje się liczbę plemników, ich ruchliwość, budowę, żywotność, obecność leukocytów oraz objętość i pH ejakulatu. Kolejne badania związane są z dziedziną endokrynologii. Pacjent wykonuje badania hormonalne, ponieważ tak jak u kobiet, męska niepłodność może być związana z nieprawidłowym stężeniem hormonów m.in. testosteronu, hormonów gonadotropowych, TSH i FT4. Wykonać można także badania genetyczne, np. w celu wykrycia anomalii genetycznych, lub czynników, które wpływają na produkcję plemników, a także badania obrazowe, które umożliwią dokładniejszą ocenę narządów.

Metody leczenia niepłodności

Leczenie niepłodności zależy od zidentyfikowanej przyczyny, wieku, czasu trwania niepłodności oraz preferencji pary. Kliniki niepłodności oferują wiele metod, które mogą być stosowane pojedynczo lub w kombinacji. Pierwszym krokiem powinna być jednak zmiana stylu życia. Składa się na nią zdrowa dieta i suplementacja witamin i minerałów, np. kwasu foliowego, witaminy D, cynku, czy selenu. Warto także zdecydować się na regularną aktywność fizyczną oraz unikać wszelkich używek, ponieważ mogą one mieć bardzo negatywny wpływ na płodność. Diagnoza niepłodności nie jest łatwą do przyswojenia informacją. Może generować dużo stresu, który z kolei jest jednym z czynników niepłodności. Z tego powodu należy wyeliminować stres, a pomóc może konsultacja psychologiczna, grupy wsparcia, czy nawet zastosowanie metod relaksacyjnych. W zmianie stylu życie należy także zwrócić uwagę na monitorowanie owulacji. Istotne jest również wyznaczenie dni odpowiednich na współżycie, w których szansa na zapłodnienie jest największa. Można przy tym kontrolować temperaturę ciała i prowadzić kalendarzyk.

Kolejnym krokiem w leczeniu niepłodności jest ustabilizowanie hormonów i wyłączenie wszelkich infekcji w organizmie. Należy regularnie badań poziomy hormonów i stosować leki, które mają wyregulować te poziomy. Ważne jest np. leczenie niedoczynności lub nadczynności tarczycy. Oprócz tego, w przypadku infekcji i chorób ogólnoustrojowych należy zastosować leki lub antybiotyki. Nie można jednak zapomnieć, że niektóre leki mogą mieć negatywny wpływ na płodność. Z tego powodu tak istotna jest konsultacja z lekarzem i dobór odpowiednich leków. 

Klinika leczenia niepłodności – jakie metody?

W leczeniu niepłodności kluczowe znaczenie ma stymulacja jajeczek u kobiet oraz stymulacja spermatogenezy, czyli procesu prowadzącego do powstania plemników. Odbywa się to przez użycie leków, np. cytrynian klomifenu, czy gonadotropiny. 

Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, jeśli niepłodność związana jest z nieprawidłowościami anatomicznymi, należy je skorygować. Robi się to w drodze operacji, np. przez usunięcie zrostów, polipów, torbieli, czy ognisk endometriozy oraz żylaków powrózka nasiennego, a także przez przywrócenie drożności dróg nasiennych.

Kliniki niepłodności mogą zaproponować również inną metodę leczenia niepłodności, która jest techniką rozrodu wspomaganego medycznie. Mowa o inseminacji domacicznej oraz zapłodnieniu pozaustrojowym. Inseminacja domaciczna, w skrócie IUI, to metoda, która polega na umieszczeniu nasienia w jamie macicy podczas owulacji. Jest ona stosowana w przypadkach niepłodności idiopatycznej. Druga metoda, czyli in vitro lub IVF polega na pobraniu komórek jajowych i plemników. Następnie doprowadza się do ich połączenia w warunkach laboratoryjnych. Po tym zarodek umieszczany jest w bezpośrednio w jamie macicy. Tę metodę stosują osoby w cięższych przypadkach niepłodności, przy endometriozie, czy niepowodzeniu innych metod leczenia.

Leczenie niepłodności jest procesem złożonym i wymaga indywidualnego podejścia do każdej pary. Współpraca z doświadczonymi specjalistami w klinikach niepłodności oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich zwiększa szanse na osiągnięcie upragnionej ciąży.

Profilaktyka niepłodności

Profilaktyka niepłodności obejmuje szereg działań mających na celu zmniejszenie ryzyka problemów z płodnością zarówno u kobiet, jak i mężczyzn i obejmuje:

• Zdrowy styl życia – Aby być zdrowym, bardzo ważne jest praktykowanie zdrowego stylu życia. Ma to także znaczenie przy profilaktyce niepłodności. Należy stosować zbilansowaną dietę bogatą w pełnowartościowe składniki odżywcze i unikać żywności przetworzonej. W połączeniu z regularną aktywnością fizyczną pozwoli to na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Wiąże się to z eliminacją prawdopodobieństwa wystąpienia chorób związanych z nadwagą, otyłością, a także wielu chorób cywilizacyjnych.
• Regularne badania – Kolejnym istotnym elementem profilaktyki niepłodności jest regularne uczęszczanie na badania kontrolne. Działania prewencyjne, takie jak wizyty u ginekologa, badania hormonalne i diagnostyczne, pozwolą na wczesne wykrycie problemów i ich szybkie wyleczenie.
• Higienę intymną – Nie można zapominać także o higienie – ogólnej i intymnej. Ten element w połączeniu z regularnymi badaniami pozwoli zapobiegać stanom zapalnym infekcjom oraz wszelkim chorobom ogólnoustrojowym.
• Unikanie czynników ryzyka – Przy profilaktyce niepłodności kluczowe znaczenie ma unikanie ryzk. Szczególnie chronicznego stresu, toksyn środowiskowych, niektórych leków, a także używek, czyli papierosów i alkoholu.
• Edukację i wsparcie – W celu profilaktyki każdej choroby duże znaczenie ma edukacja. Zrozumienie czynników wpływających na płodność i ich wspierania, a także stałe zdobywanie informacji na temat niepłodności jest bardzo istotne.