SIBO, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego nie jest chorobą powszechną, ale bardzo uciążliwą. Przyczyn SIBO może być wiele, wyróżnia się stres, długotrwałe przyjmowanie leków, czy wady anatomiczne. Symptomami występującymi przy tym schorzeniu będą m.in. bóle brzucha, wzdęcia, i uczucie pełności w jamie brzusznej. Ale zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego to nie tylko symptomy związane z układem pokarmowym. W związku z SIBO pojawiają się również objawy neurologiczne i psychiczne oraz objawy skórne. Sprawdź jakie badania SIBO warto wykonać, aby zdiagnozować chorobę. Dowiedz się więcej na temat choroby, jaką jest SIBO, jej przyczyn, objawów, metod diagnostycznych i sposobów leczenia. W tym artykule znajdziesz również informację o tym, jaka dieta SIBO jest najlepsza.

1. SIBO – co to?
2. SIBO – czynniki ryzyka
3. Jakie są przyczyny SIBO?
4. SIBO – objawy
5. Jak zdiagnozować SIBO?
6. Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego – metody leczenia
7. SIBO dieta

SIBO – co to?

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, w skrócie SIBO, z języka angielskiego small intestinal bacterial overgrowth to schorzenie związane z zaburzeniem mikroorganizmów w jelicie cienkim. Taki stan może charakteryzować się zwiększeniem liczby bakterii w mikroflorze, zmianą proporcji między gatunkami bakterii lub pojawienie się nieprawidłowych bakterii. 

Zgodnie z definicją SIBO, bakterie, które zwykle znajdziemy w przewodzie pokarmowym, gromadzą się i rosną w nadmiernych ilościach w jelitach cienkich, co może negatywnie wpływać na wchłanianie składników odżywczych i prowadzić do zaburzeń zdrowotnych i innych poważnych symptomów.

Gdy organizm pracuje prawidłowo, w jelicie cienkim obecna jest niewielka liczba bakterii potrzebnych do procesu trawienia i przyswajania składników odżywczych. Jednak, gdy ilość tych bakterii z różnych przyczyn wzrasta, wtedy dochodzi do różnych zaburzeń funkcjonowania organizmu. SIBO nie jest chorobą zakaźną, a jej przyczyn jest wiele. Objawy SIBO mogą obejmować wzdęcia, biegunkę, bóle brzucha, problemy z wchłanianiem składników odżywczych, zmęczenie i inne symptomy związane z zaburzeniami trawiennymi. Skuteczne leczenie zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego skupia się na antybiotykoterapii i wprowadzeniu zmian w diecie i stylu życia, które mają zapobiegać nawrotom choroby.

SIBO często występuje, gdy okoliczności, takie jak choroba towarzysząca lub operacja, spowalniają przechodzenie pokarmu i produktów przemiany materii w przewodzie pokarmowym, tworząc pożywkę dla bakterii. W ten sposób powstają uciążliwe objawy choroby, które przeważnie są bolesne i komplikują życie. 

SIBO – czynniki ryzyka

SIBO rozwija się w organizmie człowieka na skutek zbyt dużej ilości bakterii w jelicie cienkim. Istnieją jednak pewne czynniki ryzyka, które sprzyjają nadmiernemu powstawaniu bakterii. Są one bardzo zróżnicowane i obejmują szereg różnych okoliczności. Wśród najczęściej występujących czynników ryzyka związanych z SIBO wymienia się:

• Zaburzenia anatomiczne jelit – Osoby z anomaliami anatomicznymi w układzie pokarmowym, takimi jak uchyłki jelita mogą być bardziej narażone na SIBO ze względu na utrudniony przepływ treści pokarmowej,
• Choroby układu pokarmowego i zaburzenia przewodu pokarmowego,
• Inne choroby współistniejące np. cukrzyca, choroba Leśniowskiego-Crohna, choroby trzustki, nerek, wątroby,
• Niektóre leki np. leki na żołądek, opioidy i inhibitory pompy protonowej,
• Chirurgia żołądka – Osoby, które przeszły chirurgiczne leczenie otyłości, takie jak operacja zmniejszenia żołądka (bariatria), mogą być bardziej narażone na SIBO z powodu zmian w anatomicznej strukturze przewodu pokarmowego,
• Stres,
• Nieprawidłowa dieta,
• Zaburzenia immunologiczne i osłabiony układ odpornościowy.

Warto pamiętać, że rozpoznanie i zarządzanie SIBO wymaga zrozumienia i identyfikacji potencjalnych czynników ryzyka, co umożliwia wdrożenie odpowiednich działań prewencyjnych i leczniczych.

Jakie są przyczyny SIBO?

SIBO jest jednym z zaburzeń, które coraz częściej przyciąga uwagę lekarzy, naukowców, a także pacjentów. Niektóre choroby układu pokarmowego, w tym SIBO nie są jeszcze tak dokładnie przebadane. Z tego powodu rozpoznanie choroby, jej przyczyn, konkretnych objawów, czy wprowadzenie leczenia jest znacznie utrudnione. Przyczyny SIBO są często złożone i wieloczynnikowe. Obejmują zarówno czynniki środowiskowe, jak i biologiczne. Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego może się pojawić z wielu przyczyn i często ciężko jest zidentyfikować jeden główny czynnik, który spowodował chorobę. Wśród najpowszechniejszych przyczyn SIBO wyróżnia się:

• Długotrwałe przyjmowanie leków, w tym antybiotyków, które zaburzają naturalną mikroflorę jelitową,
• Przewlekły stres, mający negatywny wpływ na bakterie znajdujące się w jelicie,
• Choroby pasożytnicze, które były nieleczone i rozwijały się w organizmie pacjenta,
• Choroby autoimmunologiczne np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna,
• Zaburzenia perystaltyki jelit i zaburzenia trawienia, obecne przy takich chorobach jak IBS, czy zapalenie trzustki,
• Nieprawidłowości anatomiczne w jelicie cienkim i wokół niego np. zrosty jelitowe i uchyłki jelita,
• Powikłania pooperacyjne.

W grupie ryzyka wystąpienia zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego znajdują się również osoby starsze oraz te cierpiące na choroby towarzyszące np. cukrzycę lub niedoczynność tarczycy. Warto zauważyć, że SIBO może być wynikiem interakcji wielu czynników jednocześnie, a diagnoza i leczenie powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. W przypadku podejrzenia SIBO zaleca się skonsultowanie się z lekarzem gastroenterologiem w celu dokładnej oceny i ustalenia planu leczenia.

SIBO – objawy

Objawy SIBO mogą być różnorodne i wpływać na funkcjonowanie układu pokarmowego oraz ogólny stan zdrowia. Wśród objawów SIBO często występują bóle brzucha, które mogą być odczuwane jako skurcze, dyskomfort lub uczucie pełności. Pacjenci mogą również doświadczać wzdęć i nadmiernych gazów, które mogą powodować dyskomfort i powiększenie brzucha. Często obserwuje się także niestrawność, której towarzyszą biegunka lub zaparcia.

Nieleczone SIBO może prowadzić do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, co z kolei może prowadzić do niedoborów witamin i minerałów. Objawy takie jak zmęczenie, osłabienie, utrata masy ciała, a także problemy ze skórą mogą być związane z takimi niedoborami.

Oprócz objawów związanych z układem pokarmowym często pojawiają się zaburzenia innego typu np. objawy neurologiczne przy SIBO takie jak przewlekłe zmęczenie, męczące bóle głowy i migreny, czy zmiany nastroju, które bardzo utrudniają codzienne funkcjonowanie. Przy SIBO nie występują tylko objawy neurologiczne i ogólne problemy z żołądkiem. Chorzy na SIBO skarżą się również na różnego typu zmiany skórne. Przy SIBO występować może wysypka, trądzik i zaczerwienienie skóry. 

W niektórych przypadkach SIBO może również wpływać na ogólny stan zdrowia pacjenta, powodując objawy takie jak bóle głowy, problemy ze snem, niechęć do jedzenia oraz zaburzenia nastroju. Wpływ SIBO na organizm może być indywidualny i różnić się między pacjentami.

Do głównych objawów SIBO zalicza się:

• wzdęcia,
• gazy,
• bóle brzucha,
• biegunki,
• zaparcia,
• odbijanie,
• mdłości,
• uczucie pełności w jamie brzusznej.

Jak zdiagnozować SIBO?

Rozpoznanie SIBO jest dużym wyzwaniem dla lekarza, ponieważ to zaburzenie nie objawia się charakterystycznymi symptomami, tylko takimi, które mogą wskazywać na wiele innych chorób. Pierwszym krokiem do postawienia diagnozy jest udanie się na konsultację do lekarza, który po przeprowadzeniu wywiadu, będzie mógł skierować pacjenta na dalsze badania.

Wodorowy test oddechowy

Najczęściej stosowaną metodą diagnostyczną w przypadku SIBO jest test wodorowy test oddechowy. Procedura ta polega na monitorowaniu poziomu wodoru w wydychanym powietrzu pacjenta po spożyciu roztworu zawierającego węglowodany, które mogą być fermentowane przez bakterie w jelicie cienkim. Ale dlaczego? Wodór wytwarzany przez organizm człowieka związany jest z aktywnością bakterii jelitowych, które fermentują cukry. Wodór jest następnie wchłaniany przez ściany jelita i dostaje się do krwiobiegu, a stamtąd do płuc, gdzie jest wydalany z wydychanym powietrzem. Zbyt duże stężenie wodoru w wydychanym powietrzu może wskazywać na obecność nadmiernej liczby bakterii w jelicie cienkim, co jest charakterystyczne dla SIBO. Wodorowy test oddechowy to badanie nieinwazyjne, ale należy się do niego przygotować. 

Jak wygląda przygotowanie do wodorowego testu oddechowego? Na 4 tygodnie przed badaniem pacjent nie powinien przyjmować antybiotyków, a na około tydzień przed – leków prokinetycznych i przeczyszczających. W tym okresie nie można też poddawać się kolonoskopii i fluoroskopii. W dzień przed badaniem nie należy spożywać pokarmów podlegających fermentacji, nie można przyjmować środków zagęszczających lub rozluźniających stolec, ani witamin i suplementów, które zawierają fruktozę lub laktozę, a także suplementów błonnika, oraz takich leków jak Imodium i Pepto Bismol. Należy także unikać probiotyków i prebiotyków oraz inhibitorów pompy protonowej i antagonistów receptora H2. Na badanie na SIBO pacjent powinien pojawić się na czczo przez około 8-12 godzin przed badaniem. Powinien także unikać palenia papierosów i ograniczyć wysiłek fizyczny. 

Podczas testu pacjent musi wydychać powietrze przez ustnik do specjalnego woreczka w określonych odstępach czasowych. Badanie można wykonać również po spożyciu specjalnego roztworu węglowodanowego. Materiał ten poddawany jest później analizie i sprawdzany pod kątem wzrostu stężenia wodoru w porównaniu z wartościami bazowymi.

SIBO – diagnostyka

Diagnoza zespołu nadmiernego wzrostu bakterii w jelitach cienkich, czyli SIBO nie jest łatwym zadaniem, ponieważ objawy choroby są podobne do wielu innych zaburzeń przewodu pokarmowego. Chociaż diagnoza SIBO może być ciężkim procesem, nie należy się poddawać. Aby zdiagnozować zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, najczęściej wykonuje się takie badania i testy SIBO jak:

• Badania krwi m.in. morfologię i badanie poziomu stężenia witaminy B12. Można także wykonać pomiar  poziomu przeciwciał przeciwko bakteriom jelitowym lub testy na obecność stanu zapalnego w organizmie (np. marker CRP) Warto jednak pamiętać, że  nie są one jednoznacznymi testami diagnozującymi SIBO i wymagają interpretacji przez lekarza.
• Badanie kału – Analiza kału może dostarczyć informacji na temat obecności nadmiernych ilości bakterii w jelitach, a także poziomu enzymów, które są odpowiedzialne za trawienie i wchłanianie pokarmów. Badanie to może pomóc w diagnozie SIBO, szczególnie jeśli występują dodatkowe objawy, takie jak biegunka lub problemy ze wchłanianiem składników odżywczych.
• RTG przewodu pokarmowego – Zdjęcia rentgenowskie również mogą okazać się pomocne w celu określenia ilości gazu w jelicie cienkim.
• Endoskopia, podczas której pobrany i przebadany zostaje płyn z powierzchni jelita. Jest to najdokładniejsze, ale inwazyjne badanie, dlatego nie jest tak często wykonywane.

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego – metody leczenia

Po przeprowadzeniu wszystkich badań należy udać się do lekarza gastrologa, który przejrzy wyniki badań i będzie w stanie stwierdzić, z jakim rodzajem zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego mamy do czynienia. Ustalenie jasnej diagnozy będzie pierwszym krokiem przy wyborze metody leczenia.

Antybiotykoterapia

W przypadku SIBO najczęściej stosuje się leczenia antybiotykami, które mają za zadanie zapanować nad rozrostem bakterii w jelicie i zmniejszyć ich ilość. Najczęściej stosowane antybiotyki w leczeniu SIBO to ryfaksymina i neomycyna. W przypadku bardziej zaawansowanej choroby lub jej nawrotów może być konieczne dłuższe lub wielokrotne cykle leczenia antybiotykami. Przy antybiotykoterapii warto pamiętać, że leki te działają zarówno na te “dobre”, jak i “złe” bakterie. Z tego powodu, podczas przyjmowania antybiotyków należy być świadomym ewentualnych objawów i trzeba dodatkowo stosować leki, które przywrócą poprawną pracę jelit.

Suplementacja

Przy wystąpieniu niedoborów, pierwszym krokiem będzie ich uzupełnienie. W tym celu stosuje się suplementację najczęściej witaminy B12, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach np. A, D, E i K, żelaza, magnezu, a także wapnia.

Zarządzanie stresem

Jedną z często pomijanych, ale realnych przyczyn SIBO jest stres. Warto więc nauczyć się technik zarządzania stresem, co może wpłynąć na poprawę sytuacji pacjentów z SIBO. Dobrym przykładem jest korzystanie z technik relaksacyjnych np. medytacji i jogi. Dużo dobrego przyniesie również regularna aktywność fizyczna, wysypianie się, oraz unikanie sytuacji stresowych.

Monitorowanie postępów leczenia

Bardzo istotne jest stałe śledzenie postępów leczenia zarówno samodzielnie, jak i pod nadzorem lekarza. Badania laboratoryjne, takie jak testy oddechowe na obecność wodoru, wykorzystuje się do oceny skuteczności terapii i monitorowania ewentualnych nawrotów choroby. Warto także zwrócić uwagę na współistniejące objawy i ich zależność w stosunku do spożywanych produktów, czy sytuacji stresowych.

Zmiana diety

Także dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Zazwyczaj zaleca się ograniczenie spożycia węglowodanów fermentujących, które stanowią pokarm dla nadmiernych bakterii w jelitach.

Dla wielu przypadków SIBO, najlepszą metodą leczenia jest wprowadzenie zmian w codziennym jadłospisie. Pierwszym krokiem jest wykluczenie pokarmów, które mogą nasilać objawy choroby. Wymienia się tu m.in. produkty bogate w węglowodany fermentowane, jak również te zawierające duże ilości laktozy czy fruktozy. Usunięcie tych składników może pomóc zmniejszyć nadmierną fermentację bakteryjną w jelicie cienkim, co często prowadzi do poprawy stanu zdrowia. Podczas leczenia SIBO często stosuje się także dietę bezlaktozową, ponieważ produkty mleczne zawierające laktozę, mogą utrudniać trawienie i prowadzić do dyskomfortu.

Oprócz tego ważne jest uzupełnienie codziennej diety w błonnik, który pomaga w regulacji pracy jelit poprzez zapewnienie odpowiedniej ilości masy kałowej i poprawę ruchliwości jelitowej. Coraz częściej stosowaną przy SIBO dieta jest FODMAP. Dieta ta polega na eliminacji produktów spożywczych zawierających węglowodany fermentowane, które mogą być trudne do strawienia dla osób z wrażliwym układem pokarmowym. Obejmuje to unikanie warzyw i owoców bogatych we fruktozę, produktów zawierających sorbitol i mannitol oraz innych pokarmów z wysokim indeksem FODMAP.

Warto zaznaczyć, że skuteczność leczenia zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego może się różnić w zależności od cech indywidualnych. Dlatego też istotne jest prowadzenie leczenia pod ścisłą kontrolą lekarza specjalisty, który może dostosować terapię do konkretnych potrzeb pacjenta.

SIBO dieta

Najlepszym wsparciem leczenia SIBO będzie odpowiednia dieta. Najczęściej lekarze polecają do tego poniższe diety:

• Dieta low FODMAP, która eliminuje cukry proste z diety np. laktozę, fruktozę, oligosacharydy oraz poliole. Składniki te mogą być źródłem wzdęć, bólu brzucha, biegunki, czy zaparć. Przykładowe pokarmy, które należy ograniczyć lub unikać w diecie FODMAP, to np. mleko i produkty mleczne, niektóre owoce (np. jabłka, morele, czereśnie), pszenica, cebula, czosnek, soczewica, niektóre rodzaje orzechów i słodzików. Dieta FODMAP skupia się na spożywaniu produktów o wysokim wskaźniku FODMAP.

• Dieta GAPS, której celem jest zmniejszenie stanów zapalnych w jelitach, poprzez ograniczenie spożywania cukrów i węglowodanów. Dieta GAPS zakłada eliminację niektórych pokarmów, takich jak cukier, produkty mleczne, ziarna zawierające gluten, skrobię, żywność przetworzoną i sztuczne dodatki. W zamian zaleca się spożywanie świeżych i organicznych produktów, takich jak mięso, ryby, jaja, warzywa, owoce, tłuszcze. A także fermentowane produkty mleczne, buliony kostne i probiotyki. Dieta GAPS skupia się na naprawie i odbudowie zdrowej flory bakteryjnej jelit oraz redukcji stanu zapalnego w organizmie. 

• Dieta SCD, czyli dieta specyficznych węglowodanów, która eliminuje spożywanie węglowodanów złożonych. Dieta SCD opiera się na eliminacji niektórych węglowodanów z diety, szczególnie tych złożonych i trudnych do strawienia. Dietetycy zabraniają tu produktów zawierające skrobię, laktozę, sacharozę i innych złożonych cukrów. W zamian dieta SCD skupia się na jedzeniu jedno- i dwucukrów, które są łatwiejsze do przyswojenia przez organizm. Dozwolone produkty w diecie SCD obejmują mięso, ryby, jaja, warzywa, owoce, orzechy, nasiona, oleje tłoczone na zimno i niektóre produkty mleczne.

Dieta przy SIBO powinna niwelować występowanie objawów i dyskomfortu podczas codziennego funkcjonowania. Jadłospis przy zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego powinien być sporządzony przez specjalistę i skonsultowany z lekarzem, aby działał pozytywnie i wspomagał leczenie.