IBS, które kryje się również pod takimi nazwami jak: zespół jelita drażliwego, zespół jelita nadwrażliwego, czy zespół jelita nadpobudliwego. Jest to poważna choroba pracy jelit związana z bólami brzucha i dużym dyskomfortem podczas defekacji. Na jej występowanie może mieć wpływ wiele czynników, dlatego leczenie zespołu jelita drażliwego bywa skomplikowane. Dowiedz się, czym jest zespół jelita drażliwego, jak się objawia, jak wygląda proces diagnostyki i leczenia oraz jaki wpływ na tę chorobę ma dieta. 

1. Jelita – jak są zbudowane i jakie pełnią funkcje?
2. Czym jest zespół jelita drażliwego?
3. IBS – przyczyny
4. Objawy zespołu jelita drażliwego
5. Zespół jelita drażliwego – diagnostyka
6. Zespół jelita drażliwego – leczenie 
7. IBS a dieta
8. Zespół jelita drażliwego – czego nie jeść?

Jelita – jak są zbudowane i jakie pełnią funkcje?

W układzie pokarmowym jelita, to nie tylko końcowy, ale zarazem najdłuższy odcinek. W skład jelita cienkiego wchodzą: dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte, osiąga nawet do 3-6 metrów długości. Natomiast jelito grube, złożone z jelita ślepego, okrężnicy i odbytnicy, przyjmuje długość około 1,5 metra. 

Dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu istotna jest optymalna praca jelit. Ten fragment układu pokarmowego odpowiedzialny jest nie tylko za trawienie pokarmu, ale także za wchłanianie wody i elektrolitów oraz  formowanie i wydalanie mas kałowych.

Czym jest zespół jelita drażliwego?

IBS z ang. Irritable Bowel Syndrome to jedna z najpowszechniejszych chorób układu pokarmowego. Jest to przewlekła choroba związana z zaburzeniem i nadreaktywnością pracy jelit. IBS jest chorobą funkcjonalną, co oznacza, że nie ma widocznych zmian strukturalnych ani organicznych w jelicie, które można by zidentyfikować za pomocą rutynowych badań diagnostycznych. Choroba jest diagnozowana na podstawie charakterystycznych objawów i wykluczeniu innych schorzeń, które mogą prowadzić do podobnych symptomów.

Wyróżnia się cztery postacie zespołu jelita drażliwego:

• Zespół jelita drażliwego z przewagą biegunek (IBS-D) – Jest to postać IBS, w której dominującym objawem jest biegunka. Osoby dotknięte tym rodzajem IBS mają częste i luźne wypróżnienia. Mogą również doświadczać uczucia pilnej potrzeby wypróżnienia.
  
• Zespół jelita drażliwego z przewagą zaparć (IBS-C) – W tej postaci IBS dominującym objawem jest zaparcie. Osoby z IBS-C mają trudności w regularnym i skutecznym wypróżnianiu. Stolec jest zazwyczaj twardy i suchej konsystencji.
  
• Zespół jelita drażliwego w postaci mieszanej (IBS-M) – W tej postaci IBS występuje naprzemiennie biegunka i zaparcie. Osoby z IBS-M doświadczają okresów zwiększonej aktywności jelit, które prowadzą do biegunek, a następnie okresów zmniejszonej aktywności jelit, które powodują zaparcia.
  
• Nieokreślona postać zespołu jelita drażliwego (IBS-U) – Typ choroby, który nie spełnia kryteriów do żadnej z powyższych kategorii, ale pacjenci cierpią na objawy zespołu jelita drażliwego.

IBS – przyczyny

IBS może być spowodowany przez wiele czynników, które często ciężko jest zidentyfikować. Do głównych przyczyn zespołu jelita drażliwego należą:

• Czynniki genetyczne – ryzyko zachorowania na ZJD jest większe, jeśli choroba wystąpiła u członka rodziny,

• Nieprawidłowy skład jelitowy flory bakteryjnej,

• Infekcje żołądkowo-jelitowe – u osoby, która przebyła infekcje żołądkowo-jelitowe, może wystąpić poinfekcyjny zespół jelita drażliwego, 

• Zaburzenie pracy jelitowego układu nerwowego,

• Nadwrażliwość trzewna i zaburzenia motoryki układu pokarmowego wywoływane m.in. przez stres,

• Czynniki psychologiczne takie jak przewlekły stres, zaburzenia lękowe, depresja,

• Czynniki dietetyczne – niektóre składniki żywności mogą nasilać objawy zespołu jelita drażliwego i prowadzić do przewlekłego występowania choroby. 

Objawy zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego to schorzenie przewodu pokarmowego, które charakteryzuje się różnorodnymi objawami i może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tą dolegliwością. Objawy IBS mogą się różnić zarówno w nasileniu, jak i częstotliwości występowania, co sprawia, że diagnoza i leczenie tej choroby stanowi pewne wyzwanie.

Najczęstsze objawy zespołu jelita drażliwego to bóle brzucha. Bóle mogą występować w różnych miejscach brzucha, najczęściej w dolnym odcinku jelita grubego. Charakteryzuje się je zwykle jako bóle skurczowe, które mogą być łagodne lub intensywne. Bóle często ulegają zmianie po oddaniu stolca. Wypróżnienia mogą być również bolesne.

Zaburzenia rytmu wypróżnień są kolejnym częstym objawem IBS. Osoby z tą dolegliwością często doświadczają nieregularności w rytmie wypróżnień. Mogą występować epizody biegunki, zaparcia lub naprzemienne występowanie obu tych problemów.

Zmieniona konsystencja stolca jest kolejnym charakterystycznym objawem. Stolec może być twardy, grudkowaty i trudny do wydalenia przy zaparciach, a w przypadku epizodów biegunki może mieć luźną, wodnistą konsystencję.

Osoby cierpiące na IBS często skarżą się na wzdęcia, nadmierne wytwarzanie gazów i uczucie przelewania się w jelitach. Towarzyszące temu uczucie dyskomfortu może być uciążliwe i powodować nieprzyjemne doznania. Co więcej, przy zespole jelita drażliwego można doświadczać uczucia niepełnego wypróżnienia. Po oddaniu stolca mogą wciąż odczuwać dyskomfort lub potrzebę powtórnego wypróżnienia w krótkim czasie po pierwszym wypróżnieniu.

Często zespołowi jelita drażliwego towarzyszą również inne objawy, takie jak ból lub dyskomfort okołoodbytniczy, niewielka utrata masy ciała, zmęczenie, problemy ze snem oraz zaburzenia nastroju, w tym depresja lub lęk. Te dodatkowe objawy mogą znacząco wpływać na jakość życia osoby z IBS.

Zespół jelita drażliwego to choroba, która związana jest z takimi podstawowymi objawami jak:

• bóle brzucha,
• zmiana częstości wypróżnień,
• dyskomfort podczas defekacji,
• zmiana konsystencji stolca,
• wzdęcia.

Osoby chorujące na IBS mogą również doświadczać:

• osłabienia,
• drażliwości,
• odbijania,
• wymiotów,
• uczucia pieczenia w nadbrzuszu,
• zalegania pokarmu w żołądku,
• braku siły mięśniowej,
• depresji.

Zespół jelita drażliwego – diagnostyka 

Przy diagnostyce zespołu jelita drażliwego pomocne mogą się okazać kryteria rzymskie, czyli klasyfikacja zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Jeśli ból brzucha lub dyskomfort w jamie brzusznej trwa co najmniej 3 dni w miesiącu, przez ostatnie 3 miesiące i towarzyszą mu przynajmniej dwie z wymienionych cech: 

• poprawa lub zmniejszenie bólu po wypróżnieniu,
• początek dolegliwości związany jest ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
• początek częstotliwości związany jest ze zmianą wyglądu stolca – może to oznaczać, że występuje IBS. 

Rozpoznanie IBS powinno się odbywać z udziałem lekarza, który przeprowadzi wywiad lekarski, oceni niepokojące symptomy i przeprowadzi lub zleci konieczne badania. Pacjenci, u których podejrzewa się zespół jelita drażliwego, powinni wykonać morfologię, badanie kału na obecność kalprotektyny, w celu odróżnienia zaburzeń czynności jelit od innych schorzeń, posiew kału, gastroskopia, USG jamy brzusznej. 

Zespół jelita drażliwego – leczenie 

Choć IBS może być uciążliwą chorobą i znacznie wpływać na jakość życia, to istnieje wiele skutecznych strategii leczenia, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów i przywróceniu komfortu. Stosowane metody leczenia zespołu jelita drażliwego to m.in. diety, terapie farmakologiczne, techniki zarządzania stresem i inne podejścia, które mogą przynieść ulgę.  

Zespół jelita drażliwego leczenie farmakologiczne 

Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego polega przede wszystkim na minimalizacji występujących objawów, ponieważ w wielu przypadkach ciężko jest zidentyfikować przyczynę choroby. Farmakologia przy IBS ma charakter wspomagający. Podawane leki, w zależności od symptomów pacjenta mają działanie rozkurczające lub przeczyszczające. 

Leczenie farmakologiczne zespołu jelita drażliwego ma na celu łagodzenie objawów i poprawę jakości życia pacjentów dotkniętych tą chorobą. Istnieje kilka rodzajów leków, które mogą być stosowane w leczeniu IBS, jednak wybór odpowiedniego leczenia zależy od indywidualnych objawów i potrzeb pacjenta. Poniżej kilka popularnych opcji farmakologicznych w leczeniu IBS:

• Leki przeciwbólowe – Osoby z IBS często doświadczają bólu brzucha. Leki przeciwbólowe, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne czy preparaty z paracetamolem, mogą być stosowane w celu złagodzenia bólu. 
• Leki przeciwskurczowe – Leki przeciwskurczowe mogą pomóc w redukcji skurczów mięśni jelitowych, które często towarzyszą IBS. Działają one na mięśnie jelitowe, zmniejszając nadmierną aktywność mięśniową i łagodząc ból brzucha.
• Leki regulujące rytm wypróżnień – Osoby z zespołem jelita drażliwego mają problemy z zaburzeniami rytmu wypróżnień. W takich przypadkach warto stosować leki regulujące ten rytm.
• Probiotyki – Niektóre badania sugerują, że suplementacja probiotykami może przynieść korzyści osobom z IBS, szczególnie w przypadku objawów biegunki. Probiotyki zawierają zdrowe bakterie jelitowe, które pomagają w równowadze mikroflory jelitowej i mogą łagodzić niektóre objawy. Sanprobi IBS to jeden z leków probiotycznych, który wykorzystuje się do walki z zespołem jelita drażliwego.

Inne metody leczenia IBS

Oprócz farmakoterapii, w leczeniu zespołu jelita drażliwego stosuje się także: terapię behawioralną i psychologiczną, zarządzanie stresem oraz odpowiednią dietę.

Terapia behawioralna, tak jak terapia poznawczo-behawioralna, może być pomocna w zmniejszeniu objawów IBS poprzez identyfikację i modyfikację szkodliwych wzorców myślowych i zachowań. W przypadku ciężkiego IBS, które wpływa na jakość życia pacjenta, pomoc psychologiczna, tak jak terapia indywidualna lub grupowa, może być przydatna w radzeniu sobie z trudnościami emocjonalnymi i psychologicznymi związanymi z chorobą.

Stres jest częstym czynnikiem nasilającym objawy IBS. Istotne jest poszukiwanie skutecznych technik redukcji stresu, takich jak medytacja, głębokie oddychanie, joga, terapia relaksacyjna czy regularna aktywność fizyczna. Ważne jest również zapewnienie odpowiedniej ilości snu i odpoczynku.

Leczenie długoterminowe opiera się na prowadzeniu odpowiedniej diety, która łagodnie będzie działała na cały układ pokarmowy i nie będzie podrażniała jelit. Warto również oprócz wizyt u gastroenterologa i dietetyka, współpracować z psychologiem, który pomoże w radzeniu sobie z uczuciem lęku, niepokoju czy stresem. W leczeniu niefarmakologicznym istotna jest także edukacja pacjenta, nie tylko z zakresu choroby, ale także modyfikacji nawyków żywieniowych, prowadzenia aktywnego trybu życia i terapii psychologicznych. 

IBS a dieta

Uregulowany tryb życia, a co za tym idzie przystosowana do pacjenta dieta i aktywność fizyczna pomogą w zwalczaniu zespołu jelita drażliwego. 

W zależności od postaci zespołu jelita drażliwego oraz pacjenta, lekarz powinien ułożyć dietę indywidualnie. Jednak podstawową zasadą, którą na uwadze powinny mieć wszystkie osoby zmagające się z IBS, jest odpowiednie nawodnienie. Picie wody, słabego napary z herbaty czy ziół pozytywnie wpłynie na pracę jelit i zniweluje możliwość odwodnienia organizmu i osłabienia pacjenta. 

Oprócz tego, należy, ograniczyć spożywanie potraw tłustych i smażonych, a decydować się na gotowanie, pieczenie czy duszenie produktów spożywczych. Warto zrezygnować z żywności przetworzonej, produktów fast food oraz mleka. Pacjenci powinni także unikać produktów wzdymających oraz tych zawierających benzoesan. Osobom chorującym na ZJD zaleca się ograniczenie spożywania alkoholu, picia kawy i mocnej herbaty. 

Dobrym pomysłem jest prowadzenie dzienniczka żywieniowego, w którym pacjent będzie zapisywał swoje posiłki oraz ewentualne objawy choroby. W ten sposób wprowadzić można odpowiednią kontrolę nad potrawami i składnikami, aby można było wyeliminować szkodzące produkty.

Zespół jelita drażliwego – czego nie jeść?

W przypadku zespołu jelita drażliwego istnieje kilka potencjalnych wyzwań żywieniowych, które mogą nasilać objawy i dyskomfort jelitowy. Warto zauważyć, że każda osoba może reagować inaczej na różne produkty spożywcze, dlatego istotne jest indywidualne monitorowanie i identyfikowanie potencjalnych wyzwalaczy objawów. Niemniej jednak, poniżej znajdziesz pewne grupy pokarmów, które często wymieniane są jako potencjalnie problematyczne dla osób z IBS:

1. Produkty wysokobiałkowe – Niektóre osoby z IBS mogą odczuwać dyskomfort po spożyciu pokarmów bogatych w błonnik, takich jak niektóre warzywa (np. kapusta, brokuły, cebula), owoce (np. jabłka, śliwki), produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona. W takim przypadku ograniczenie spożycia tych pokarmów lub wybieranie łatwiej przyswajalnych form (np. gotowane warzywa, obrane owoce) może przynieść ulgę.
2. Laktoza – Nietolerancyjne laktozy może być powszechna u niektórych osób z IBS, co może prowadzić do objawów, takich jak wzdęcia, ból brzucha i biegunka. W takim przypadku ograniczenie spożycia produktów mlecznych lub wybieranie niskolaktozowych lub bezlaktozowych alternatyw może pomóc w zmniejszeniu objawów.
3. Produkty wysokotłuszczowe i tłuszcze nasycone – Spożywanie dużych ilości tłustych potraw, smażonych produktów, tłustego mięsa czy tłustych sosów może być trudne do strawienia i przyczyniać się do nasilenia objawów zespołu jelita drażliwego, takich jak ból brzucha, wzdęcia i niestrawność. Warto ograniczyć spożycie tłustych potraw i zwracać uwagę na wybór zdrowszych źródeł tłuszczu, takich jak awokado, oliwa z oliwek czy tłuste ryby.
4. Produkty gazotwórcze – Niektóre pokarmy mają tendencję do wywoływania większej produkcji gazu w jelitach, co może prowadzić do wzdęć i dyskomfortu. Przykładami takich produktów są fasola, soczewica, kapusta, cebula, czosnek, gazowane napoje i słodycze zawierające sorbitol. Ograniczenie spożycia tych pokarmów lub staranne gotowanie i namaczanie może pomóc w zmniejszeniu objawów.